Црноризец Храбар

Црноризец Храбар е анонимен писател во словенската средновековна литература. Некои од славистите сметаат дека позади псевдонимот Црноризец Храбарсе крие името на Климент или Наум Охридски, или пак некој нивен ученик кој добро бил запознаен со изворните учења на Кирил и Методиј. Други пак сметаат дека Црноризец Храбар е припадник на Преславската школа и кругот на царот Симеон.

Псевдонимот Црноризец Храбар означува калуѓер храбар. Се претпоставува дека живеел во IX – X век. За него се знае дека е автор на делото О писменех ( за буквите).

Црноризец Храбар - О писменех (за буквите)

Порано Словените немаа книги, но со црти и рески читаа и гатаа, бидејќи беа јазичници. Откако се покрстија беа принудени да ги пишуваат словенските зборови со римски и грчки букви без устроение. Но како може да се пишува добро со грчки букви? Така беше многу години...

Потоа човекољубецот Бог, кој уредува се и не го остава човечкиот род без разум и спасение , но сите ги довдува кон разум и спасение, се смилува над човечкиот род, му го испрати свети Константин Филозоф, наречен Кирил, праведен и вистинољубив маж и им остави 38 буквиЧ едни по образецот на грчките букви, а други според словенскиот збор. Во почетокот очнаа по грчки: тие така велат алфа, тој аз. И двете азбуки започнуваат со аз. И како што тие ги направија своите букви според еврејските и тој ги направил според грчките. Првата буква кај Евреите е алеф, што значи учење. Кога се води детето на училиште му се вели – уши-тоа е алеф. Подржувајќи го тоа и Грците рекоа алфа. Тој еврејски израз се вклопи во грчкиот јазик што место да му говорат на детето – барај учење, велат алфа што на грчки значи - барај. Угледувајќи се на тоа и свети Кирил ја создаде буквата аз. Но како прва буква аз е дадена и од Бога на словенскиот род за отварање на устата на оние кои преку азбуката се вразумуваат се изговара со широко отварање на устата а другите букви се изговараат и се произнесуваат со мало отварање на устата.

Ете тоа се словенските букви и вака треба да се пишуваат и изговараат:

а,б,в.г......

Некои велат:- Зошто создал 38 букви, кога може да се пишува и со помалку, како што Грците пишуваат со 24? Но тие не знаат со колку букви пишуваат Грците. Навистина тие имаат 24 но не ги исполнуваат со нив книгите, туку додале 11 двогласни и 3 за броевите: 6,90,900. и се собрале 38. слично на тоа, и на ис начин Кирил создаде 38 букви.

Други пак велат: - зошто се словенски книги? Нив ниту Бог ги создал, ниту ангелите, ниту се првични како еврејските, римските и грчките, кои се уште од почетокот и се примени од Бога. А други мислат дека Бог ни ги создал буквите. И не знаат што зборуваат океаните-дека Бог заповедал на три јазици да се пишуваат книгите, како што пишува Евангелието: “И имаше натпис напишан на еврејски, римски и елински“. А словенскиот јазик го немаше таму, затоа и словенските книги не се од Бога. Што да кажеме кон тоа, или што да им кажеме на таквите безумници? Но сепак да им го кажеме она што сме го научиле од светите книги-дека се по ред доаѓа од Бога, а не од друг. Бог не го создал еврејскиот јазик понапред, ниту пак римскиот, ниту елинскиот, но сирискиот на кој зборувал Адам, и од Адама до потопот и од потопот, кога Бог ги разделил јазиците при така и карактерите, и обичаите, и наредбите, и законите, и искуствата според народите: на маќионичарството и сите човекви искуства; на Евреите-светите книги, во кои е напошано дека Бог ги создал небото и земјатс и се што е на неа, и човекот и се по ред, како што пишува; на Грците пак им ги даде: граматиката, реториката и филозофијата.

Но, според тоа Грците немаа букви на свој јазик, а пишуваа со филикиски букви. И така беше многу години. Потоа кога дојде Панамид започна од алфа и вита и им најде 16 букви на Грците. Кон нив додал уште 3 Кад’м Милиски. Со тие 19 букви пишуваа долго време. Потоа Симонид пронајде и додаде 2 букви, а писателот Епихари пронашол 3 букви.И се собраа 24. по многу години, Дионисиј Граматик пронашол 6 двгласни, а потоа друг – 5, и друг 3 за броевите. И така мнозина за многу години, одвај собраа 38 букви. Потоа, откако изминаа повеќе години, се најдоа по Божја волја 70 мажи кои го преведоја од еврејски на грчки- Светото писмо. А словенските книги самиот свети Константин, наречен Кирил, ги превел и буквите ги создаде за малку години, а оние мнозина – 7 души, и за многу години ги создадоа нивните букви, а 70 – преводот. Затоа словенските букви се посвети и почесни, бидејќи свет маж ги создал, а грчките – елините јазичници.

Ако пак некој рече не ги устроил добро, бидејќи и сега се доустројуваат, ќе го дадеме овој одговор: и грчките исто така, многупати биле поправени од Акила и Симах, а потоа и од многу други. Полесно е нешто да се поправи подоцна отколку да се создаде прв пат.

Ако ги запрашаш грчките книжевници, велејќи; - Кој ви ги создал буквите, или ви ги превел книгите, или во кое време?,ретко од нив тоа го знаат. Но ако ги запрашаш словенските книжевници велејќи: Кој ви ја создал азбуката и ви ги превел книгите? – сите знаат и ќе ви одговорат – Константин Филозоф, наречен Кирил, тој ни ја создаде азбукатаи и ги преведе книгитеи брат му Методиј. И ако запрашаш во кое време, тоа го знаат и ќе речат: за времето на грчкиот цар Михаил и на бугарскиот кнез Борис, и на моравскиот кнез Ростислав, и на блатенскиот кнез Кољец во годината 6363 од созадавањето на светот.

Има и други одговори кои ќе ги кажеме на друго место, а сега нема време. Така, браќа, Бог им дал разум на Словените. Немѕ слава, чест и власт, сега и засекогаш и во вечни векови. Амин